Opinber starfsmaður tjáir sig sem sérfræðingur um Icesave

Magnús Ingi Erlingsson héraðsdómslögmaður og starfsmaður hjá Seðlabankanum  ritaði grein í Morgunblaðið þ. 29.12.2009 undir yfirskriftinni "Ríkisábyrgð á rakalausum skuldbindingum". Fjallar hann þar um óréttmæti þess að íslenska ríkið veiti ríkisábyrgð á Icesave-skuldbindingunum. Færir hann rök fyrir því að ekki liggi fyrir því skýr lagaheimild, hvorki hérlendis né í Evrópulöggjöfinni. Lesið endilega greinina, sem er gott innlegg í umræðuna um þessi örlagaríku mál.

Ég rita nánar um rétt opinberra starfsmanna og embættismanna til að tjá sig sem sérfræðingar um tiltekin málefni á opinberum vettvangi í bloggpistli 30.8.2009, Grímulaus skerðing tjáingarfrelsis og tjáningarleiða. Hvað segja Forman og Kant? Þar kemur m.a. eftirfarandi hvatning fram í tilvitnun í rit Immanuel Kants um hvað upplýsing er:

"Upplýsing er lausn mannsins úr viðjum þess ósjálfræðis sem hann á sjálfur sök á. Ósjálfræði er vanhæfni mannsins til að nota eigið rökvit án handleiðslu annarra. Maðurinn á sjálfur sök á þessu ósjálfræði þegar orsökin er ekki skortur á hyggjuviti heldur vöntun á einurð og hugrekki til að nota hyggjuvit sitt án handleiðslu annarra. Einkunnarorð upplýsingarinnar eru því "Sapere aude!", hafðu hugrekki til að nota þitt eigið hyggjuvit!"

Nú hefur a.m.k. Magnús Ingi brugðist við þessu. Megi það vera gott fordæmi og öðrum til hvatningar.

Undirskriftir gegn Icesave vekja athygli

Opinberir starfsmenn tjá sig sem sérfræðingar

Hinn 30.8.2009 skrifaði ég bloggfærslu um m.a. um tjáningarfrelsi og tjáningarleiðir í tengslum við stefnu Seðlabanka Íslands í vaxtamálum og efnahagsmálin á Íslandi. Meðal annars auglýsti ég þar eftir því að fleiri opinberir starfsmenn og embættismenn tjáðu sig opinberlega sem sérfræðingar um þau málefni sem brenna á þjóðinni. Því miður hefur verið harla lítið eða nánast ekkert um það.

Á þessu var aðdáunarverð undantekning er Magnús Ingi Erlingsson héraðsdómslögmaður og starfsmaður hjá Seðlabankanum  ritaði grein í Morgunblaðið þ. 29.12.2009 undir yfirskriftinni "Ríkisábyrgð á rakalausum skuldbindingum". Fjallar hann þar um óréttmæti þess að íslenska ríkið veiti ríkisábyrgð á Icesave-skuldbindingunum. Færir hann rök fyrir því að ekki liggi fyrir því skýr lagaheimild, hvorki hérlendis né í Evrópulöggjöfinni. Lesið endilega greinina, sem er gott innlegg í umræðuna um þessi örlagaríku mál.

Í ofangreindum pistli mínum, Grímulaus skerðing tjáingarfrelsis og tjáningarleiða. Hvað segja Forman og Kant?, kemur m.a. eftirfarandi hvatning fram:

.. Ég bendi þessu ágæta og menntaða fólki og öðrum á grundvallarrit um rétt opinberra starfsmanna til að tjá sig sem sérfræðingar utan starfs síns, þ.e. ekki sem embættismenn, heldur sem einstaklingar; Það er ritið "Svar við spurningunni: Hvað er upplýsing?" eftir Immanuel Kant (1724-1804), samið í einveldisríkinu Prússlandi 1784. Ritið er til á íslensku og var birt í Skírni nr. 167, 1993, s. 379-386. Kant segir þar í upphafi greinarinnar:

"Upplýsing er lausn mannsins úr viðjum þess ósjálfræðis sem hann á sjálfur sök á. Ósjálfræði er vanhæfni mannsins til að nota eigið rökvit án handleiðslu annarra. Maðurinn á sjálfur sök á þessu ósjálfræði þegar orsökin er ekki skortur á hyggjuviti heldur vöntun á einurð og hugrekki til að nota hyggjuvit sitt án handleiðslu annarra. Einkunnarorð upplýsingarinnar eru því "Sapere aude!", hafðu hugrekki til að nota þitt eigið hyggjuvit!"

Nú hefur a.m.k. Magnús Ingi brugðist við þessu. Megi það vera gott fordæmi og öðrum til hvatningar.

Fleiri leiðir en sýndarleiðir?

Hvað táknar þessi yfirlýsing seðlabankastjóra raunverulega, um að ekki þurfi að taka öll umrædd lán?
Að hann sé hér að hugsa svolítið út fyrir kassann sem Seðlabankinn formaði svör sín í fyrir forsætisráðherrann og þjóðinni var hótað með í gær?
Að hugmyndafræðin kringum risavaxinn lánaðan og vaxtasligaðan gjaldeyrisvarasjóð sé e.t.v. ekki það eina sem viðeigandi sé að halda á lofti til að bregðast við skuldavandanum?
Að hægt sé að bregðast við yfirvofandi ógn um veikingu krónunnar með öðrum hætti en að veifa láns-gjaldeyrissjóði framan í umheiminn?
Að hægt sé að stuðla að vaxandi tiltrú umheimsins á efnahagskerfi Íslands með öðrum hætti en að leika blekkingarleik með sýndar-gjaldeyrisvarasjóð? Til dæmis með því að leggja áherslu á styrkleika efnahagskerfisins, styrkingu framleiðslukerfis landsins og aðrar aðgerðir til að bæta enn batnandi viðskiptajöfnuð?

Þeir talsmenn ríkisstjórnarinnar sem leggja áherslu á að byggja þurfi upp "stóran" gjaldeyrisvarasjóð, í bili með vaxtaberandi lánum frá AGS, hafa haldið því fram að gjaldeyrisvarasjóðinn eigi aðeins að sýna en ekki nota í reynd til uppkaupa á krónum til að verja gengið, þ.e. þegar gjaldeyrishöftum verður aflétt að einhverju leyti.
Þá má spyrja: Hvað á að gera ef umfram-eftirspurn eftir erlendum gjaldeyri myndast strax á fyrsta degi afnáms gjaldeyrishaftanna, eða jafnvel strax á fyrstu mínútunum?
Hætta við tilraunina án þess að selja neitt umfram það sem inn kynni að koma?;
Eða selja nokkrum aðilum sem verða svo heppnir að vera nógu framarlega í röðinni og loka svo? Ganga þannig raunverulega á gjaldeyrisvarasjóðinn?;
Eða leyfa genginu að falla eins og verkast vill við það að ganga ekki á sjóðinn?

Undir hvaða forsendum halda menn að gengið styrkist þvert á móti?
Við að hafa sýndar-gjaldeyrisvarasjóð sem í raun yrði ekki notaður þegar á reyndi? En, þá sér umheimurinn náttúrulega strax að þetta er ekki raunverulegur gjaldeyrisvarasjóður og gjaldeyrishöftin í reynd til staðar áfram, þar eð gjaldeyrir væri "uppseldur" þarna strax í upphafi!

Þetta hugmyndalíkan um virkni gjaldeyrisvarasjóðs til að styðja við gengið held ég að virki ekki í samræmi við kenningarnar í efnahagsástandinu á Íslandi hér og nú. Þetta er svo augljós blekkingarleikur sem umheimurinn áttar sig strax á, ef gjaldeyrisvarasjóðurinn verður ekki notaður samstundis til að kaupa krónur samkvæmt eftirspurninni í upphafi.
En, það er einmitt það sem talsmenn gjaldeyrissjóðsleiðar AGS fullyrða að yrði ekki gert með sjóðinn! Ef staðið yrði við þá fullyrðingu þegar á reyndi gengur dæmið samkvæmt kenningarlíkaninu ekki upp, þar sem loka yrði fyrir gjaldeyrissöluna strax og umframeftirspurn myndast. - Þetta gerði Seðlabankinn meira að segja tilraun með haustið 2008 þegar opnað var fyrir sölu á gjaldeyri á föstu gengi. Þeirri tilraun var fljótlega hætt þegar greinilegt var í hvað stefndi með hraðminnkandi gjaldeyrissjóð, eins og vita mátti. (Það er önnur saga hverjum heppnaðist að fá gjaldeyri á þessu tímabili á "gjaf"verði).

Þessar pælingar leiða til þeirrar ályktunar að treysta verður á annað heldur en sýndar-gjaldeyrisvarasjóð til að styrkja gengið.
Það verður best gert með því að styrkja framleiðslukerfi landsins og þar með auka atvinnu á nýjan leik og bæta batnandi viðskiptajöfnuð enn meir. Þar með er umheiminum sýnt með áþreifanlegum hætti að íslenskt efnahagskerfi er á setjandi og hægt að treysta til að eiga viðskipti við og veita lánafyrirgreiðslu í því sambandi. Einnig að það bjóði upp á gagnkvæman ávinning, þótt á íslenskum forsendum sé.
Í leiðinni er komist hjá miklum óþarfa vaxtakostnaði vegna sýndargjaldeyris í gjaldeyrisvarasjóði sem "aldrei verður notaður".

Hitt er svo annað mál, en þessu tengt, að meðan gjaldeyrishöft eru við lýði þarf ekki að halda vöxtum háum "til að komast hjá frekari veikingu gengisins", eins og klisjan hljóðar því til varnar. Þeir sem vilja koma krónueign sinni í gjaldeyri ef þeim byðist það myndu þá láta sig litlu varða háa vexti; þeir vilja út úr landi með eign sína meðan þeir óttast að íslenska efnahagskerfið nái sér ekki nógu fljótt á strik aftur. Hinir háu vextir gagnast því fyrst og fremst bönkunum og öðrum fjármagnseigendum sem eiga ríflega til hnífs og skeiðar, en hinir sem eru neyddir til að herða sultarólina, sligaðir lántakendur, borga fyrir með háum vaxtagreiðslum og verðbótum í ofanálag! Það er nú réttlætið á Íslandi í dag! Um það hef ég skrifað í fyrri pistlum mínum.

Það ber allt að sama brunni: Styrking á íslenska efnahagslífnu á að vera forgangsatriði. Á því hvíla forsendur fyrir styrkingu á gengi krónunnar og lækkun vaxta. Þetta er reyndar gagnverkandi þar sem vextir eru í sjálfu sér tæki til að örva framkvæmdagleði í efnahagslífinu, þ.e. vaxtalækkanir. Undanfarið hefur verið farin þveröfug leið!

Um aðra valkosti, plan "B" eða C: 

Það er bæði ergilegt og forkastanlegt að ríkisstjórnin, og stjórnarandstöðuflokkarnir ekki síður, skuli ekki hafa notað tímann í sumar til að greina aðra valkosti fyrir Ísland, þ.e. aðra en þá að hengja sig í ESB og ekkert annað ella.
Hvers vegna er ekki búið að nýta tímann til að skipuleggja og undirbúa aðgerðir af öðrum toga en að hanga á spýtu ESB og AGS? Þá á ég við að ræða við aðrar viðskiptablokkir í heiminum, t.d. í Asíu og Ameríkunum báðum. Það eru fleiri aðilar en ESB-þjóðirnar sem hefðu áhuga á að eiga gagnkvæm viðskipti við Íslendinga og taka þátt í uppbyggingu hérlendis af ýmsum toga á grundvelli þess sem við höfum að bjóða og höfum (ennþá) full yfirráð yfir. Það hefði komið sér vel að hafa slíkt plan "B" eða C til reiðu á takteinum núna til að svara kúgandi "tilboðum" ESB-þjóðanna varðandi Icesave-málið! 
Skilgreining á og vinna á forsendum slíkra valkosta er dæmi um það sem myndi leiða til styrkingar á íslensku efnahagslífi og þar með gengi krónunnar.
En, þarf allt öðruvísi stjórn en þær sem ríkt hafa hingað til til að koma auga á skynsemina í slíkum valkostum? Eða, snýst þetta bara um fólk í ríkisstjórninni hverju sinni, skynsemi þess réttsýni og vilja?

Meira á þessum nótum í öðrum pistli um fleiri valkosti.

Þarf ekki að taka öll lánin

Ljósglætan í dag. Íslensk erfðagreining dæmi um góðan "kokteil" fyrir Ísland

Til hamingju með þessa hressilegu hækkun, Íslensk erfðagreining (ÍE). Þetta er skemmtileg upplyfting. Það eru góðar fréttir að einhverjir þarna úti skuli vera nógu framsýnir og hyggnir til að eygja þann mikla ávinning sem óhjákvæmilega hlýtur að koma í ljós í fyllingu tímans á sviði brautryðjendastarfsins á sviði erfðarannsókna sem ÍE stundar. Þar þarf líka að koma til þolinmæði af hálfu fjárfesta til að festa fé í þessu tímafreka þróunarstarfi.

Þessu máli svipar til þrotlausra tilrauna Thomas A. Edison er hann var að þróa ljósaperuna við nokkuð erfiðar aðstæður. Ef ég man rétt var hann hann búinn að gera um 3000 tilraunir áður en honum tókst að láta lifa á rafperu í nokkurn tíma. Það sem knúði Edison áfram var óbilandi fullvissan um að þetta væri hægt og að þetta væri framtíðin hvað lýsingu snerti, þ.e. að nýta rafmagn. Eins er með erfðarannsóknirnar og þá sem þær stunda og stjórna og leiða.
Hugsa sér það að hægt verði að "lagfæra" gölluð gen í frumum, sem valdið hafa t.d. krabbameinsmyndun í líkamsvefjum og líffærum, þannig að þau framleiði á ný heilbrigðar og eðlilegar frumur, eða með öðrum orðum að hægt verði að setja inn "rétt forrit" fyrir frumuframleiðslu líkamans á viðkomandi stað.
En, fyrst þarf óhemjumiklar rannsóknir og greiningar, bæði á lífsýnunum sjálfum og á sviði ótrúlega flókinna útreikninga við svokallaðar raðgreiningar á sýnunum og tölfræði þar að lútandi (sbr. kynningarbók um efnið: Introduction to bioinformatics, e. Attwood og Parry-Smith, Prentice Hall, 1999). Til þess þarf m.a. öflugan tækjabúnað og hugbúnaðarþróun. Þetta er heillandi starf sem snýst um lífið sjálft. Hvað er mikilvægara?

Hér er um að ræða verðmæta auðlind sem Íslendingar eiga í fórum sínum og sem hægt er að nýta þeim og öðrum til góðs, þ.e. lífsýnasafnið sem ÍE kom sér upp fyrir nokkrum árum í kjölfar sviptinga og venjulegra úrtöluradda í þjóðfélaginu sem ekki skildu eða vildu ekki skilja um hvað málið snýst hvað nýtingu gagnanna varðar. Þessi gögn verða samt bara gögn og ekkert meir og engum til gagns ef þau eru ekki rannsökuð og leitast við að greina þær undursamlegu upplýsingar sem í þeim felast. Til þess þarf tíma, þekkingu, þrotlausa þekkingarleit og ályktunarhæfni (og auga fyrir mynstri!) og margt fleira sem hæft starfsfólk býr yfir, auk hins afar kostnaðarsama tækjabúnaðar og aðstöðu og góðs skipulags. Ekki síst þarf úthald og þrek og þol allra hlutaðeigandi aðila, bæði hjá starfsfólki og fjárfestum. Þessu hafa skammsýnir fjárfestar og fjármálaráðgjafar ekki gert sér grein fyrir í upphafi ef þeir hafa haldið að þeir gætu innbyrt skjótfenginn hagnað á fyrsta ári. Þeir hafa ekki leitt hugann nægilega vel að eðli þessarar starfsemi og gert sér óraunhæfar væntingar um tímasetningu uppskerunnar.

Það er þrekvirki að hafa komið þessu stóra fyrirtæki á laggirnar á Íslandi á sínum tíma og draga að allan þann fjölda hæfs starfsfólks, svo sem sæg vísndamanna á heimsmælikvarða, eins og raunin varð á þegar í upphafi, enda var sárt að horfa upp á er fyrirtækið neyddist til að sjá á eftir mörgum starfsmönnum sínum sökum niðurskurðar í starfseminni í miðjum klíðum fyrir nokkrum árum. Enn meira þrekvirki er að viðhalda þeirri þrautseigju sem þarf til að halda starfinu áfram og leiða fyrirtækið á þróunarbraut sinni þótt á móti blási, köldu á tíðum.

ÍE er dæmi um verðmætan og nýstárlegan fyrirtækjarekstur í landinu sem dregið hefur að erlent fjármagn fjárfesta til að vinna verðmæti úr innlendri auðlind, sem lá dulin og ónýtt fyrir, án þess að henni yrði fargað í leiðinni né umhverfisspjöll unnin eða umhverfið mengað. Þetta er uppskrift að góðum "kokteil" fyrir fjárfreka starfsemi á Íslandi. Við þurfum fleiri svona kokteila hér á landi núna. Þá geta Íslendingar fyrr en seinna haldið veislu á ný með góðri samvisku og jafnvel farið á konsert í nýja tónlistarhúsinu ásamt útlenda ferðafólkinu. Vonandi verða einhverjir nýútskrifaðir kandidatar úr íslenskum háskólum þar á meðal.

Bréf deCODE hækkuðu um 14%

Vantaði mikilvægt atriði og heilbrigða skynsemi í álagspróf FME á bönkunum?

Svo virðist vera að álagspróf Fjármálaeftirlitsins (FME) á bönkunum hafi verið meingölluð ef marka má afhjúpandi frásögn Fréttablaðsins um viðtal við fyrrverandi forstjóra FME, Jónas Fr. Jónsson.
Skýrt er frá því sem haft er eftir honum í grein blaðsins í gær, þ. 19.9.2009 bls. 8, “AGS taldi álagspróf eftirlitsins strangt”, að bankar og fjármálastofnanir hafi staðist vel álagspróf FME gagnvart “áhrifum tiltekinna áfalla” á eignfjárstöðu bankanna sem könnuð voru í prófunum. Hið síðasta hafi verið framkvæmt stuttu fyrir hrun bankanna og hafi verið samkvæmt opinberum reglum þar um.
Hins vegar hafi lausafjárstaðan ekki verið athuguð þar á meðal!!! Það var einmitt skortur á lausafé, eða “frost á lausafjármörkuðunum”, sem setti bankana í þrot í október 2008! Haft er eftir forstjóranum fyrrverandi að álagsprófin hafi ekki verið “heilbrigðisvottorð fyrir bankana” og að í ljósi reynslunnar séu nú “fjármálayfirvöld og bankar um allan heim að endurskoða regluverk sitt, meðal annars með tilliti til þessa”.

Svo mikið er víst að ekki voru umrædd álagspróf til marks um "heilbrigði" íslensku einkabankanna. Það er með ólíkindum að það atriði sem einna mestu máli skiptir við daglegan rekstur banka, lausafjárstaðan og frágengin fjármögnun fram í tímann, skuli ekki vera með í svona prófi og hreinlega afgerandi. Það ætti að vera augljóst og sjálfsagt! Hafi það ekki verið í almennum reglum í svona álagsprófum hefði skynsemin átt að segja mönnum að kanna og ganga úr skugga um þau atriði, jafnvel fyrst og fremst! Brást hún? Jafnvel hjá virðulegum fjármálastofnunum erlendis?! Eiga lesendur Fréttablaðsins að trúa því?

Treystu menn í blindri trú og von á lánsloforð erlendra banka, án tillits til þess að þeir gætu lokað fyrir lánalínur nánast fyrirvaralaust? Hvaða úrræði voru íslensku einkabankarnir taldir hafa til að hlaupa upp á ef erlendar lánalínur lokuðust fyrirvaralítið? Hvers vegna brást FME ekki við þegar útlán íslensku einkabankanna voru komin upp fyrir upphæð t.d. eins til tveggja ára landsframleiðsu Íslands? Hvaða öryggisnet áttu íslensku bankarnir og íslenskt efnahagslíf þá?
Léku stjórnir íslensku einkabankanna og eftirlitsstofnanir raunverulega fjárhættuspil með fé almennings og skattborgara á Íslandi og þar með efnahagslíf og velferð þjóðarinnar?

Hagfræðingar og pólitík

Eftir því sem ég hugleiði það meir hallast ég að því að þessi umrædda grein Jóns Steinssonar í Morgunblaðinu í gær hafi hreinlega verið pólitískur pistill en ekki hlutlaus umfjöllun fræðimanns, eins og hann leit út fyrir að vera í ljósi fyrri greina Jóns.
Þessi misvísandi framsetning hans um að að afturvirkt afnám verðtryggingar fram fyrir hrun sé árás á "þá sem skulda lítið" er fræðimanni ekki sæmandi nema honum hafi yfirsést svona hrapalega eða að hér sé um vísvitandi misvísun að ræða til að framkalla samúð með "egginu" en ekki "hænunni", þ.e. þeim sem verða fyrir óbeinum áhrifum en ekki þeim sem urðu strax fyrir beinum áhrifum, lántakendum.
Eins og ég bendi á í fyrri pistli var skuldaklafa í formi "handrukkaðra" verðbóta skellt á varnarlausa lántakendur og eignasafn lánveitenda hækkað sem því svarar; á pappírnum og með tölum í tölvum samkvæmt snarvitlausri og brostinni vísitölu. Jón horfir alveg framhjá þessu atriði og því réttlæti sem um er að ræða við að bakfæra þetta óréttlæti með því að fjarlægja hruns-verðbæturnar af baki viðkomandi lántakenda.

Þá má velta fyrir sér hvers vegna fræðimaðurinn, þ.e. í hlutverki hins pólitíska skríbents í þessu tilviki, skautar svo áberandi fram hjá þessu grundvallaratriði. Er það vegna þess að bakfærsla á umræddum verðbótum myndi afhjúpa með greinilegri hætti slæma stöðu bankanna (og þar með ríkisins) og lífeyrissjóðanna? Jón hrósar aðgerðum ríkisstjórnarinnar hingað til í hástert, þegar ýmir aðrir virðulegir fræðimenn gera það ekki, þannig að deildar fræðilegar meiningar eru nú um ágæti þeirra. Þetta bendir því miður til þess að grein Jóns sé of lituð pólitískum skoðunum og virðist það hafa afhjúpast í þessari grein. - Líklega má segja hið sama um þá virtu hagfræðinga í Kastljós-viðtali í gærkveldi, þá Þórólf Matthíasson og Tryggva Þór Herbertsson.

Lífeyrissjóðirnir hafa tapað óhemju fé á falli bankanna, t.d. Lífeyrissjóður verslunarmanna á Kaupþingi og Exista, svo eitt dæmi sé nefnt, eins og Ragnar Þór Ingófsson rekur í grein sinni í Morgunblaðinu í dag 4. sept., "Brennt barn forðast eldinn", á s. 26. Það er hryllileg saga sem hann rekur þar um krosstengsl sjóðsins, banka og fyrirtækja og persónana og fjölskyldna þar að baki. Það er ekki furða að Evu Joly skuli hafa blöskrað persónu- og hagsmunatengslin í íslenska fjármálakerfinu.
Afleiðingar af glötuðum fjárfestingum og vafasamri stjórn þeirra mála kæmu betur í ljós ef lífeyrissjóðir myndu neyðast til að horfa á eftir of-bókfærðum verðbótum á lánum heimilanna í ofanálag, eins og hér er til umræðu. Það er því ekki furða að andstaðan sé mikil gegn þessum hugmyndum.

Vonandi tekst ekki að viðhalda blekkingum gagnvart almenningi um vankanta á bakfærslu oftekinna verðbóta með því að færa misvísandi rök í fræðilegan búning virðulegra fræðimanna í háskólum hérlendis og erlendis sem almenningur kann ekki svör við.

Ekki algjört greiðsluverkfall, en halda áfram að greiða m.v. stöðu lána fyrir hrun?

Það er alveg bráðnauðsynlegt að fara þá almennu leið að endurstilla verðbótaútreikninginn á lánum til baka til þess tíma um það bil er lánskjaravísitalan (neysluvísitalan) var að hefja sig til flugs snemma árs 2008, þegar krónan var farin að veikjast alvarlega og verðbólgan að snaraukast frá því sem áður var. Ég ræddi um þetta í pistli í gær, vegna greinar sem Júlíus Sólnes ritaði í Morgunblaðið í gær. Í samræmi við þessa endurstillingu yrðu reiknaðar verðbætur frá þessum tíma og til dagsins í dag bakfærðar. Þetta eru bara tölur í tölvu. Engin viðbótareign hefur verið afhent lántakendum, aðeins bætt við skuldir þeirra sem forsendubrestinum nemur. Þess vegna væri ekki verið að taka peninga frá lánveitendum, aðeins lækka eftirstöðvar sem ofteknum verðbótunum nemur.

Að reikna verðbætur ofan á höfuðstól lánanna eftir að þessi forsendubrestur átti sér stað, og sem stigmagnaðist við bankahrunið s.l. haust, er óverjandi óréttlátt og ósanngjarnt. Það lýsir sér hreinlega eins og glæpsamlegu athæfi að hækka eftirstöðvar lána í takt við vísitöluna samtímis því að hækka eignir lánveitendanna sem því nemur.
Þetta hef ég fjallað um í öðrum pistli um það hvernig þeir sem skulda lán eru látnir hjálpa þeim sem eiga fé.

Í stað þess að fara í greiðsluverkfall, eins og fólk hefur verið að hóta samkvæmt fréttum og hér er til umræðu, þá væri ef til vill skynsamlegra og skárra fyrir fólk að halda áfram að greiða af láninu, með fyrirvara, miðað við stöðu lánsins á fyrri hluta ársins 2008 eða þann tímapunkt sem sanngjarnt væri að miða við. Sumir hafa bent á 1. janúar 2008. Með því móti væru lántakendur að sýna vilja sinn til að standa við upphaflegar forsendur eins og þær voru er lánið var tekið í hverju tilviki.

Háskalegt að borga ekki

Fjárfestingasjóður ríkis og atvinnulífs kemur í ljós

Hér kemur á daginn það sem ég fjallaði áður um í pistli um það hvort lífeyrissjóðsiðgjöld væru í reynd skattlagning. Þar bendi ég á m.a. að íslensku lífeyrissjóðirnir séu að miklu leyti nokkurs konar fjárfestingasjóður ríkisins og atvinnulífsins, en að nafninu til í eigu launþega, þótt þeir séu á ábyrgð launþega. Þeir hafa þó aðeins takmörkuð óbein áhrif á stjórn þeirra.
Launþegar tapa ef sjóðirnir ávaxta fé þeirra illa. Slíkt tap birtist í skerðingu lífeyrisréttinda sjóðsfélaga, eins og dæmin sanna. Það er til lítils að kallast eigandi að einhverju sem maður ræður ekki yfir! Sá sem ræður yfir því og stjórnar á það í raun og veru til lengri tíma litið; Í tilviki íslensku lífeyrissjóðanna ríkið og atvinnurekendur að miklu leyti.
Í pistlinum rek ég hvernig þetta kerfi er fjármagnað með hluta launa og launaígildis launafólks í landinu, eða allt að rúmlega 14% af launatekjum. Þar við mætti jafnvel bæta drjúgum hluta tryggingagjaldsins sem er núna orðið 7 % af launum starfsfólks hjá fyrirtækjum í almennri starfsemi.

Í hnotskurn er dæmið þetta: Launafólk á féð í lífeyrissjóðunum eins og það leggur sig, en hefur ekki fullan ráðstöfunarrétt yfir því. Hverjir þá? Að hálfu leyti atvinnurekendur og þar að auki hið opinbera í gegnum regluverk sitt um starfsemi lífeyrissjóða og tilmæli til stjórna lífeyrissjóðanna eins og nú er til umræðu.

Það hefur verið í höndum stjórna lífeyrisstjóðanna að ráðstafa þessu óhemju mikla fé sem þannig er sífellt að safnast upp. Um það má deila hvort þetta sé réttlátt fyrirkomulag, en það er annað mál.

Í umræddu máli um áformaða og þegar gerða sölu orkuauðlinda á gjafverði og missi á stjórn auðlinda úr höndum Íslendinga þá er hér gott tækifæri til að nýta sjóði landsmanna, lífeyrissjóðina, til að hamla gegn þeirri óheillaþróun og nýta féð í þágu þessara fjáreigenda, launafólksins, Íslendinga.

Til þess bærir aðilar hefðu betur athugað þetta fyrr og í tæka tíð áður en staðið var frammi fyrir orðnum hlut og skertum og glötuðum yfirráðarétti yfir auðlindinni. "Bónusinn" af þessum mistökum og þar af leiddu óhagræði mun því miður koma í ljós síðar í formi hækkaðra orkureikninga til almennings ef að líkum lætur.

Þetta sorglega og forkastanlega dæmi um sölu á hlutum í orkuauðlindunum á Reykjanesi úr landi og þar að auki á gjafverði og fáránlegum afborgunarkjörum ætti þó að vekja menn í stólum sínum í stjórnum lífeyrissjóðanna og minna þá á að þeim hefur verið falin mikil ábyrgð og trúað fyrir stórfé, ævisparnaði almennings sem hann hefur unnið fyrir í sveita síns andlitis við raunverulega vinnu. Þeim hefur verið falið það til varðveislu og ávöxtunar og góðra hluta; ekki til að taka þátt í fjárhættuspili einkarekinna fjármálafyrirtækja eins og gerðist fyrir bankahrunið íslenska.

Launþegar, formlegir eigendur á fé lífeyrissjóðanna, eiga heimtingu á að fé þeirra sé notað í þeirra þágu og því sé varið vel. - Eða er að koma í ljós núna að launþegar eigi í raun og veru ekki sparifé sitt? Að þetta sé í raun og veru dulinn fjárfestingasjóður ríkis og atvinnurekenda sem fjármagnar sig með skattlagningu á launþega í formi "iðgjalda" og launatengdra gjalda? Það er þá innlegg í kjaramálaumræðuna framvegis um endurskoðun forsendna um þessi mál, sem um munar .

Vilja hlut Geysis Green

Frum-Gerendum í bankahruninu og Leiksoppum þeirra enn ruglað saman

Hér er enn verið að drepa sannleikanum á dreif með því að saka almenning í góðri trú um vera valdan að bankahruninu á Íslandi en ekki hina raunverulegu upphafsmenn og gerendur í þeim hildarleik. Þetta er dæmi um að hengja saklausan bakara fyrir sekan smið af hlutdrægum ástæðum. Frum-gerendur í orsök bankahrunsins og lánaóráðsíunni í aðdraganda þess eru annars vegar bankaráðsmenn og stjórnendur einkabankanna þriggja, sem féllu óhjákvæmilega og fyrir rest skyndilega vegna ákvarðana og ráðstafana þeirra, og hins vegar erlendu bankarnir sem lánuðu íslensku einkabönkunum ómældar upphæðir til að fjármagna þessa feigðarstefnu þeirra. Um það hef ég fjallað í pistli hér um gerendur í íslenska bankahruninu.

Almenningur hefði ekki "spilað með", eins og látið er liggja að í meðfylgjandi viðtali að sé frumorsök í vandræðum okkar í dag, ef hann hefði ekki haft úr þessu ótæpilega lánsfé að spila árin fram að hruni. Þótt deila megi um "sekt" stjórnvalda sem komu á því regluverki sem fjármálakerfið átti að fara eftir, sem og þeirra eftirlitsaðila sem áttu að hafa virkt eftirlit með fjármálakerfinu, þá var hvorki ríkisstjórn né fjármálaeftirlit í því að lána einstaklingum fyrir kaupum á íbúð og jeppa svo dæmi sé tekið. Það voru bankarnir sem ákváðu að gera það og gerðu það hressilega.
Það var þó aðeins brot af því sem fyrirtæki eigenda bankanna og (tengd) fyrirtæki fengu að láni hjá bönkunum til fjárfestinga m.a. erlendis.
Núna karpa svo örþreyttir Alþingismenn um það hvort íslenskir skattgreiðendur hafi í reynd verið með bakábyrgð á hluta útlána bankanna, þar sem látið hafi verið að því liggja gagnvart erlendum lánveitendum af hálfu a.m.k. eins bankanna.
Þótt bílstjórar hafi fengið ökuleyfi þá er ekki þar með sagt að þeir megi skaða sjálfa sig eða aðra í umferðinni, svo hliðstæða sé nefnd.

Ef hins vegar tala á um "klapplið" með þessum ósköpum í aðdraganda hrunsins ætti fyrst og fremst að beina spjótum að þeim aðilum sem komu þessu regluverki á og eftirlitsaðilum þess, sem báðir horfðu aðgerðalitlir eða "meðvitundarlausir" á kerfið vinda upp á sig þangað til enginn réð við neitt.
Reyndar hefur sá grunur læðst að manni að margir, ekki síst stjórnmálamenn, hafi ekki borið nægilegt skynbragð á það sem var að gerast, sem þeim var þó treyst til að sjá um, og lifað þannig í sæluástandi þekkingarleysis þangað til lánleysi bankanna og þrot kom loks fram í dagsljósið við skyndilega framlagningu ríkisstjórnarinnar á frumvarpi til neyðarlaga varðandi bankainnistæður sparifjáreigenda s.l. haust og er hæstvirtur forsætisráðherra klikkti út með því að biðja Guð að hjálpa andvaralausri íslensku þjóðinni. Þar virtust veraldlegar stofnanir ekki duga til.
Margir segja að þær dugi ekki enn fyrir almenning, aðeins fyrir "fámenning"! Kannske voru sumir á Austurvelli í dag sumpart að mótmæla þeirri stöðu mála.

Aðsúgur að Hannesi Hólmsteini

Hinir illa stæðu styrkja hina vel stæðu í hruninu

Ótrúlegt, en þannig er það einfaldlega. Gallinn er hins vegar sá að þeir geta það ekki til lengdar þótt þeir fegnir vildu af gæsku sinni gagnvart landi og lýð!

Hinir ofurháu vextir sem nú tíðkast valda því að þeir sem skulda, bæði einstaklingar og fyrirtæki, greiða af veikum mætti þeim sem eiga skuldakröfur og peninga í banka há laun í formi okurvaxta og verðbóta. Viðbrögð í fjármálakerfinu, sem stjórnað er af opinberum aðilum og sem greidd eru laun sem þjónum almennings af almenningi, hafa verið að þessu leyti öfugsnúin og almenningi andstæð.

Mörg rök eru tínd til til að verja hávaxtastefnuna, oft með fræðilegu ívafi, sem almenningur skilur ekki. Slíkum málflutningi fylgir oft hroki sem gerir lítið úr almenningi þannig að honum er orða vant. Almenningi er talin trú um að það sé eðlilegt að hann borgi viðbótarálögur á þessum grunni sem í raun eru óréttlátar.

Það sem upp úr stendur er að hávaxtastefnan er að drepa í dróma þá sem skulda, sem er drjúgur hluti þjóðarinnar og flest fyrirtæki landsins. Með þessum hætti er þeim gert ómögulegt að standa við upphaflegar skuldbindingar sínar er til lengdar lætur; Í staðinn er byrðin sífellt þyngd á grundvelli brostinna forsendna varðandi verðtryggingar.
Upphaflegar skuldbindingar kváðu ekki á um að skuldarar tækju á sig afleiðingar hruns á bankakerfi landsins. Nú er því ekki sanngjarnt að skuldir skuldaranna snögghækki um það sem nemur gengisfalli krónunnar vegna bankahrunsins og þar af leiddri verðbólgu og að eignir kröfueigendanna snögghækki á móti sem því svarar.
Þar að auki var peningainnistæðum þeirra einstaklinga sem áttu sparifé í bönkum bjargað með lagasetningu þannig að þeir töpuðu ekki fé sínu. Hvers vegna eiga skuldararnir einir hins vegar að taka á sig afleiðingar rosaverðbólgu með þessum hætti?

Ég endurtek: Hávaxtastefnan er að saxa niður efnahagslíf Íslendinga með því að bæta sífellt í skuldavafningana um einstaklinga og fyrirtæki. Það er sama hversu "góð" rökin eru fyrir þessari stefnu. Þetta er einfaldlega það sem blasir við. Ef fram fer sem horfir þá mun á endanum enginn vera hér eftir af íslenskum skattgreiðendum til að greiða laun þeirra sem halda þessari stefnu til streitu.
Ef framleiðslukerfi landsins lamast þá verða peningainnistæður fjármagnseigenda ekkert annað en tölur í tölvu og kröfur skuldaeigenda verðlausir pappírar eins og hlutabréf í gjaldþrota fyrirtækjum. Hvað gera stjórnvöld og þeir þá? - Er ekki augljóst að komast þarf hjá slíku ástandi?

Ísland er að öðlast mikilvægari sess en það hefur nokkurn tímann haft vegna legu sinnar og auðlinda, enda bíður fjöldi ríkja allt umhverfis landið sem hugsa sér gott til glóðarinnar að komast til áhrifa á Íslandi með einum eða öðrum hætti.
Það er ógæfa Íslands ef stjórnmálamenn landsins átta sig ekki á því en láti í staðinn blekkjast til að trúa því að samningsstaða Íslands sé slæm. Við þurfum á fleira fólki að halda sem hugsar eins og Einar þveræingur forðum. Ætli allir Alþingismenn hafi heyrt um framsýni og visku hans?
Skurnin á fjöreggi íslensku þjóðarinnar er orðin óhugnanlega þunn.